Porozumienie bez Przemocy (Non-violent Communication, NVC) to podejście stworzone przez Marshalla B. Rosenberga, w którym sposób postrzegania świata i człowieka opiera się na poznaniu i zaakceptowaniu ważności potrzeb i uczuć obu stron relacji, z towarzyszącym temu szacunkiem i empatią. To nie tylko sposób komunikowania się, ale i sposób myślenia i bycia we wszystkich obszarach życia – zawodowym, prywatnym, rodzicielskim.
W Porozumieniu bez Przemocy kluczowe jest zrozumienie i słuchanie siebie, nazywanie własnych uczuć i potrzeb, wyrażanie ich i dbanie o siebie. Jednocześnie ważne jest też słuchanie drugiego człowieka i odgadywanie jego uczuć i potrzeb. A więc nie tylko dbamy o innych ludzi, ale w pierwszej kolejności o siebie! Korzystając z Porozumienia bez Przemocy w rodzinie, poprawiamy nasze relacje z domownikami i jednocześnie – poprzez własne zachowanie – pokazujemy, jak dbać o siebie samego oraz innych ludzi – jak dbać o własne granice, jak praktykować wdzięczność.
Aby móc zauważać i brać pod uwagę uczucia i potrzeby innych ludzi niezbędna jest empatia – ale czym ona tak naprawdę jest? Według M. Rosenberga to bycie przy drugiej osobie (dorosłym czy dziecku) i słuchanie jej w taki sposób, aby za jej słowami lub czynami móc odnaleźć uczucia i stojące za tymi uczuciami potrzeby – niezależnie od tego, czy te uczucia i potrzeby zostały wyrażone wprost czy nie. Rosenberg nazywał to empatycznym słuchaniem. Samo zauważenie tych uczuć i potrzeb zbliża nas do drugiego człowieka i buduje z nim relację.
Elementy empatycznego komunikatu
Istnieją cztery podstawowe elementy Porozumienia bez Przemocy, niekiedy nazywane jego gramatyką lub czterema krokami Porozumienia bez Przemocy. Podczas warsztatów z dziećmi i młodzieżą używamy tego ostatniego sformułowania dla lepszego zobrazowania metody poprzez działanie i ruch oraz używamy skrótu FUPP. Jakie to są kroki i co oznacza ten skrót?
Pierwszy krok – FAKTY – czyli spostrzeżenia, obserwacje, to co można zobaczyć lub usłyszeć, to, co może zarejestrować kamera. To opis sytuacji, która rzeczywiście miała miejsce. Zdecydowanie nie są to oceny, opinie, interpretacje, etykiety czy szufladkowanie ze względu na role (np. siostra/brat). Kiedy nasze pierwsze zdanie, jakie kierujemy do dziecka, to nie jest ocena czy zarzut, ale rzeczowe opisanie sytuacji, to łatwiej nam złapać ze sobą kontakt. Przeczytajcie, poniższe zdania – najlepiej na głos – i zastanówcie się, czy słyszycie różnicę:
Jesteś strasznie niezdarny, czy ty zawsze musisz wszystko niszczyć?
Upuściłeś szklankę odnosząc ją do kuchni.
Usłyszeliście to? W którym przypadku chcielibyście kontynuować rozmowę na spokojnie? Które słowa zbliżają nas do siebie i zachęcają do kontaktu?
Drugi krok – UCZUCIA – czyli to, co odczuwamy w naszym ciele. To właśnie uczucia mówią nam, czy i jakie nasze potrzeby są zrealizowane. Nie możemy kontrolować samego pojawiania się uczuć, ale mamy wpływ na to, co z nimi zrobimy, gdy już są, jak zareagujemy i jak się zachowamy. Budowanie świadomości naszych uczuć i emocji, tego jak i po czym je rozpoznajemy oraz jakie nasze strategie pomagają nam regulować nasze uczucia, pozwala nam panować nad naszymi zachowaniami. Marshall Rosenberg zwraca tutaj szczególnie naszą uwagę na tzw. uczucia rzekome, czy to, co bardzo często mylimy z uczuciami. A najczęściej mylimy z nimi nasze myśli, oceny, wyobrażenia i interpretacje. Najłatwiej je rozpoznać po tym, że po słowie czuję następuje że, jakby, jak, np. czuję, że to nic nie da, czuję, że jestem manipulowana, czuję, jakbym rozmawiał ze ścianą.
Trzeci krok – POTRZEBY – to wewnętrzne motywy i dążenia, które nami kierują i sprawiają, że działamy tak a nie inaczej. Potrzeby są uniwersalne i wspólne dla wszystkich ludzi chociaż każdy z nas może je realizować poprzez różne strategie (działanie/ zachowanie) na które mamy wpływ, które możemy wybrać. Co to znaczy? Potrzebę odpoczynku odczuwa większość z nas, ale każdy z nas może w różny sposób ją realizować – jedna osoba przez spacer z rodziną, druga przez wypicie ciepłej kawy w samotności, trzecia oglądając film, czwarta idąc na ściankę wspinaczkową itd. Konflikty i nieporozumienia między ludźmi zachodzą właśnie na poziomie strategii (zachowania) a nie samej potrzeby.
Czwarty krok – PROŚBA o to, co mogłoby pomóc w zrealizowaniu naszej potrzeby. Może być ona skierowana do siebie lub do innej osoby. Dobrze sformułowana prośba cechuje się pozytywną formą (unikamy słowa nie), powinna być wyrażona w języku działania i możliwa do wykonania najlepiej jak najszybciej (tu i teraz). To, co odróżnia prośbę od rozkazu, to gotowość do przyjęcia odmowy – ja mam prawo ciebie o coś poprosić i ty masz prawo się zgodzić lub odmówić. Łatwo nam przyjąć zgodę na naszą prośbę, z odmową nie zawsze sobie radzimy. Warto jednak pamiętać o tym, że jedna potrzeba może być realizowana przez wiele strategii i poszukać wspólnie takiego działania, które będzie możliwe do zrobienia i które zrealizuje naszą potrzebę.
Praktyczne przykłady Porozumienia bez Przemocy
M. Rosenberg podkreśla, że metoda Porozumienia bez Przemocy ma dwie fazy:
1. Szczere wyrażanie siebie poprzez cztery kroki, czyli otwarte mówienie o sobie, o swoich uczuciach i potrzebach.
2. Empatyczny odbiór za pośrednictwem czterech kroków, czyli uważne słuchanie drugiego człowieka i odgadywanie jego uczuć i potrzeb.
Przedstawione powyżej cztery kroki, to przepis na zbudowanie komunikatu do drugiej osoby. Mogą one być niejasne, więc z pewnością ułatwieniem będzie poniższy wzór modelowego zdania i przykład:
Kiedy widzę/ słyszę…, to czuję…, bo potrzebuję…, dlatego proszę…
fakty uczucia potrzeby prośba
Kiedy widzę, że leżysz na kanapie i oglądasz film, a w kuchni jest bałagan po kolacji, to czuję się wkurzona i zniechęcona, bo potrzebuję porządku i odpoczynku, zwłaszcza, że w tym tygodniu mamy mało czasu dla siebie. Proszę, pomóż mi teraz posprzątać kuchnię, żebyśmy mogli razem spędzić wieczór i odpocząć.
Pierwsze zdanie, to szczere wyrażenie siebie – swoich uczuć i potrzeb oraz skierowanie prośby do nastolatka lub partnera. Załóżmy, że ta druga osoba nie zareagowała:
Kiedy nic nie mówisz, tylko dalej leżysz na kanapie i oglądasz film, czy czujesz niepokój, bo potrzebujesz swobody i odpoczynku. Czy chciałbyś, żebyśmy razem teraz odpoczęli i obejrzeli film, a później posprzątamy kuchnię?
Drugie zdanie to empatyczny odbiór i próba domyślenia się uczuć i potrzeb drugiej osoby. Być może zostały one dobrze odgadnięte, być może nie. Z pewnością jednak takie słowa pokazują, że jesteśmy gotowi porozmawiać o tym bez kłótni i wzajemnego oceniania.
Te cztery kroki Porozumienia bez Przemocy mogą wydawać się dziwne, sztuczne, niepraktyczne, są jednak zarysowaniem i modelem pewnego sposobu myślenia i rozmawiania z drugim człowiekiem, nie musimy się ich sztywno trzymać. Pamiętajmy też, że wszystko, co jest nieznane, nieprzećwiczone, czego dopiero się uczymy i nie jest to jeszcze naszym nawykiem, wychodzi nam na początku sztucznie i robimy to niepewnie. Używanie języka faktów, uczuć, potrzeb i próśb również takie jest, ponieważ nie przywykliśmy w taki sposób porozumiewać się z innymi ludźmi. Moim zdaniem wysiłek włożony w zmianę naszych nawyków języków – z języka oceniającego na język pełen empatii – jest czymś, co zaprocentuje w relacji z najbliższymi nam ludźmi – partnerami i dziećmi. Bo to właśnie słowa mają wielką moc.
Polecam:
Porozumienie bez Przemocy, M. B. Rosenberg
Dialog zamiast kar, Z. A. Żuczkowska
Dogadać się z dzieckiem. Porozumienie bez przemocy – ćwiczenia dla rodziców, M. Sendor, J. Berendt
Jak budować relacje z dzieckiem? Droga do porozumienia bez przemocy, Emilia Kulpa-Nowak
Blog Magdaleny Boćko-Mysiorskiej, http://magdalenabockomysiorska.pl/, a także jej FunPage na FB i kanał na Instagramie.
Stronę Sylwii Włodarskiej, http://www.paniswojegoszczescia.pl/, a szczególnie jej bezpłatne Konferencje online dla Rodziców „Bliżej Potrzeb, Bliżej Szczęścia”, które organizuje dwa razy w roku.
Anna Szczepańska – jestem psycholożką i pedagożką, mamą dwójkę synów. Pracuję z dziećmi i ich rodzicami oraz nauczycielami już od 10 lat. Szczególnie interesują mnie takie zagadnienia jak regulacja emocji, sensoryka, porozumienie bez przemocy (NVC), rodzicielstwo bliskości. Zapraszam do skorzystania z wiedzy i wskazówek, które publikuję na swoim Instagramie.