Blog Q ZmianomBlog Q Zmianom
Nastolatek w szkole ponadpodstawowej spotyka się z licznymi obowiązkami oraz wyzwaniami edukacyjnymi podczas przygotowywania się do egzaminu dojrzałości. Wielu uczniów i wiele uczennic, w trakcie warsztatów psychoedukacyjnych dla klas realizowanych przez specjalistów Stowarzyszenia Q Zmianom, deklaruje że matura powoduje u nich duży stres i niepewność. Często te obawy wynikają z nieświadomości własnych kompetencji lub słabo rozwiniętych umiejętności monitorowania efektów własnych działań nastolatka. Czy dorosły – nauczyciel lub rodzic – może wesprzeć go w tym zakresie? Tak! W niniejszym artykule proponujemy metody wsparcia uczniów w zwiększaniu poczucia kompetencji podczas samodzielnej nauki.
Podczas warsztatów psychoedukacyjnych w ramach projektu dla młodzieży pn.: “Oswoić Stres, Uwolnić Potencjał” psychologowie oraz edukatorzy ze Stowarzyszenia Q Zmianom pomagają młodzieży zrozumieć, co sprawia, że są samodzielni, niezależni i mogą osiągać postawione sobie cele życiowe. Mózg dysponuje umiejętnościami, które w psychologii nazywane są funkcjami wykonawczymi. Jak sama nazwa wskazuje, umiejętności te pozwalają człowiekowi wykonywać zadania i wyzwania życia codziennego, ponieważ pełnią rolę zarządzającą i kontrolną w mózgu. Wspieranie rozwoju tych umiejętności pozwala również radzić sobie z sytuacjami nieprzewidzianymi. Przyjmuje się, że pełny rozwój tychże umiejętności przypada na okres między 18. a 25. rokiem życia człowieka. Oznacza to, że do momentu zakończenia edukacji, uczniowie i uczennice nie dysponują jeszcze w pełni rozwiniętymi funkcjami wykonawczymi.
Do funkcji wykonawczych zalicza się między innymi:
Kontrola impulsów to inaczej umiejętność hamowania reakcji, dzięki której człowiek najpierw myśli, a potem działa. Pozwala powstrzymać się przed działaniem, jeśli dany impuls może spowodować więcej trudności niż pozytywnego wpływu. Na przykład kontrolą impulsów będzie powstrzymanie się dziecka od uderzenia kogoś, na kogo jest wkurzone. Można powiedzieć, że hamowanie reakcji działa jak hamulec ręczny, który kierowcy zaciągają, aby powstrzymać samochód przed stoczeniem się ze wzniesienia.
Kontrola emocji jest potrzebna, aby radzić sobie z sytuacjami wywołującymi duże napięcie w ciele, a więc pozwala kontrolować stres. Ta umiejętność wyraźnie pokazuje jak różnie rozwija się ona u człowieka. Osoby z wrażliwym układem nerwowym będą potrzebowały więcej wsparcia lub dobrych strategii, aby regulować poziom napięcia w ciele, podczas gdy osoby z mniej wrażliwym układem nerwowym będą spokojniej podchodzić do sytuacji dnia codziennego.
Elastyczność myślenia to ważna umiejętność, której dzieci uczą się w dużej mierze od osób dorosłych. Jeśli znaczący dorosły (wychowawca, rodzic) wykazuje się większą elastycznością w rozwiązywaniu zadań lub codziennych trudności, potrafi dostosować się do zmieniającej się sytuacji i próbuje nowych lub alternatywnych rozwiązań, wtedy dziecko również przejmuje takie podejście.
Monitorowanie własnych działań to inaczej samoświadomość podejmowanych aktywności (działań/zachowań) adekwatnie do sytuacji.
Planowanie i organizacja to działanie i ustalanie takich procesów, działań, aktywności, aby osiągnąć zamierzone rezultaty (krótko- lub długoterminowe). To także umiejętność zbierania danych i śledzenia informacji potrzebnych do kontynuowania działania oraz priorytetyzacja.
Rozpoczynanie działań jest z kolei związane z motywowaniem siebie poprzez kierowanie swoją aktywnością. Warto wspomnieć w tym miejscu, że brak tej umiejętności może (choć nie musi) być objawem depresji, szczególnie w sytuacji, gdy nastolatek nie realizuje swoich celów życiowych i edukacyjnych i ponosi tego konsekwencje (takie jak oblane egzaminy, brak promocji do kolejnej klasy, problemy z utrzymaniem odpowiedniej frekwencji obecności na lekcjach, niezrealizowane marzenia lub cele itp.), a ten stan utrzymuje się w czasie.
Umiejętności te nie funkcjonują odrębnie, lecz opierają się na wzajemnej współpracy. Nie bez przyczyny zostały też ponumerowane, bowiem ich rozwój jest od siebie wzajemnie zależny. Na przykład umiejętność monitorowania własnych działań będzie wspierała umiejętność planowania, ponieważ pozwoli zaobserwować efekty działań, czas potrzebny na rozwiązanie danego zadania i zaplanować w czasie np. naukę do sprawdzianu. Analogicznie słabe monitorowanie działań będzie utrudniało planowanie i organizację, ponieważ nastolatek nie będzie wiedział z jakich informacji o swoim działaniu korzystać, aby prawidłowo zaplanować proces uczenia się.
Można powiedzieć, że te umiejętności “nabudowują się”. Rozwój jednej z nich będzie napędzał rozwój kolejnej.
Carol Dweck wyróżniła dwie postawy, które można mieć względem podejmowania swoich działań – nastawienie na rozwój oraz nastawienie na trwałość. To rozróżnienie pozwala szybko określić podstawowe przekonania, które dominują w procesie uczenia się oraz determinują decyzje o uczeniu się człowieka. Z badań Dweck wynika, że nastawienie na rozwój częściej zachęca do podejmowania działań i prób (nawet tych, które prowadzą do popełnienia błędu) oraz rozwoju wiedzy i umiejętności, podczas gdy nastawienie na trwałość sprawia, że dana osoba częściej podejmuje kroki prowadzące do wycofania się z procesu uczenia się.
Osoba z nastawieniem na trwałość często zakłada, że prawidłowe wykonanie postawionych przed nią zadań potwierdzi jej wartość, podczas gdy osoba z nastawieniem na rozwój rozumie ten proces, jako możliwość nabycia nowych umiejętności niezależnie od liczby popełnionych błędów. Dweck zaznacza również wpływ języka oraz informacji zwrotnej od osób znaczących z otoczenia, które mają ważne znaczenie w kształtowaniu tychże postaw. Rodzic lub nauczyciel, który okazuje nastolatkowi przyzwolenie do popełniania błędów i uczenia się na nich będzie utrwalał przekonanie o tym, że sytuacje wyzwania uczą i rozwijają. Rodzic lub nauczyciel, którego interesuje jedynie ostateczny efekt lub ocena – będzie utrwalał nastawienie na trwałość i opór przed próbowaniem i popełnianiem błędów.
Ważne jest, aby wsparcie dorosłego miało charakter podmiotowy. Oznacza to, że dorosły rozumie i szanuje odrębność oraz niezależność nastolatka i stara się wziąć pod uwagę jego emocje i potrzeby, nie narzuca ani nie zmusza, lecz towarzyszy.
Rodzic lub nauczyciel nie zawsze są w stanie pomóc. Zdarza się, że trudności emocjonalne lub trudności poznawcze przyjmują na tyle skomplikowaną formę, że warto skonsultować to ze specjalistą – psychologiem, psychoterapeutą lub psychiatrą. W przypadku, gdy nie są państwo pewni do kogo najlepiej zgłosić się z trudnością, można zapytać o to również lekarza rodzinnego lub psychologa/pedagoga szkolnego.
Projekt OSWOIĆ STRES, UWOLNIĆ POTENCJAŁ to projekt Stowarzyszenia Q Zmianom kierowany do uczniów i uczennic warszawskich szkół ponadpodstawowych, który ma na celu zwiększenie samoświadomości nastolatków w zakresie funkcjonowania emocjonalno-poznawczego oraz zwiększenia ich umiejętności samoregulacyjnych poprzez warsztaty i coaching.
Projekt jest współfinansowany ze środków Biura Edukacji m. st. Warszawa.
Bibliografia: