Przeładowana podstawa programowa wpływa na jakość oferowanych zajęć lekcyjnych i powoduje takie samo zniechęcenie u dzieci jak i nauczycieli. Trudność nauczyciela w pracy z klasą polega na tym, że pracuje on w mało sprzyjających warunkach do tego, aby zmotywować, zaangażować i pokazać cel osiągania sukcesów edukacyjnych młodemu człowiekowi. Nauczyciel-wychowawca pełni rolę lidera w klasie, jednak zespół z którym pracuje składa się z osób niekoniecznie przekonanych do zasadności uczenia się podstawy programowej przewidzianej odgórnie. W trakcie godzin pracy nauczyciel ma małą elastyczność, aby wpłynąć znacząco na zaangażowanie zespołu, co może prowadzić do zniechęcenia, braku współpracy, braku zrozumienia i ogólnej niskiej satysfakcji dorosłego jak i dzieci. Wydaje się być zasadnym, że dbanie o dobre relacje w mało sprzyjających warunkach, może przyczynić się do podwyższenia dobrostanu klasy jako grupy oraz zredukować liczbę konfliktów.
Niniejszy artykuł stanowi podsumowanie działań w warsztatach dla nauczycieli w ramach projektu “Szkoła z Dobrym Klimatem”. Na podstawie informacji zwrotnej od nauczycieli z warszawskich szkół wyodrębniliśmy najlepsze według nich strategie, które zebraliśmy w ramach zasad higieny zdrowia psychicznego dla nauczycieli.
Warsztaty realizowane w tym projekcie służyły profilaktyce zdrowia psychicznego i dbaniu o dobrostan nauczyciela.
Higiena zdrowia psychicznego – co pomaga
W szkolnej rzeczywistości nauczyciel musi pogodzić się z tym, że na wiele istotnych aspektów funkcjonowania szkoły nie ma wpływu, dlatego ważne jest, aby określić i zidentyfikować te obszary, o które realnie może zadbać. Będą to:
– relacje z innymi nauczycielami
– relacje z klasą
– regeneracja poza miejscem pracy
– stworzenie ratunkowej listy metod redukujących napięcie
Według Strutyńskiej i Karwowskiego w badaniach wykazano, że spójny dla organizacji (tutaj placówki oświatowej) sposób postrzegania wartości zdrowia psychicznego i bezpieczeństwa w miejscu pracy działa jak czynnik chroniący pracowników przed depresją w sytuacji znaczących wymagań w pracy. Istnieje zależność pomiędzy pozytywnym postrzeganiem “klimatu bezpieczeństwa” a wyższym poziomem zadowolenia z pracy oraz między spójnym postrzeganiem celów i wizją kształcenia w placówce a ich pozytywnym wpływem na zaangażowanie w pracę. Wspomnieni autorzy powielili istniejące badania i dowiedli, że istnieje związek pomiędzy obniżeniem intensywności konfliktów w szkole a zaangażowaniem nauczycieli w pracę.
Poniżej prezentujemy APTECZKĘ ANTYSTRESOWĄ, którą można wykorzystać szybko i efektywnie nawet w szkolnych warunkach. Świadome wdrożenie zaproponowanych przez nas sposobów nie sprawi, że natychmiast każdy nauczyciel poczuje się bezpiecznie i komfortowo w każdej trudnej sytuacji, ale na pewno wesprze układ nerwowy w redukcji napięcia.
APTECZKA ANTYSTRESOWA
Identyfikowanie sygnałów napięcia w organizmie
Wiemy, że często łatwiej powiedzieć niż zrobić. Nauczyciele noszą w sobie na co dzień dużo stresu ze względu na hałas w szkole, szybkie tempo życia, nadmiar obowiązków. Można więc powiedzieć, że nauczyciele już dawno zidentyfikowali swoje stresory i…. to wcale nie pomogło 🙂 Mimo wszystko warto dać szansę nauce jeszcze raz i świadomie przyjrzeć się sygnałom w ciele i stresorom, które powodują przewlekły stres.
Z bardzo prostym i jasnym modelem pomagającym zrozumieć stany emocjonalne (tak samo dorosłym jak i dzieciom, mili państwo!) wyszedł Robert Thayer – znany na arenie międzynarodowej lider w badaniach nad ludzkim nastrojem. Dzięki temu modelowi łatwiej jest obserwować skuteczność wdrażania metod redukcji napięcia na co dzień i dopasowywać je do własnych potrzeb (do czasu aż nie staną się nawykiem). Macierz Thayera opiera się na dwóch składowych: napięciu oraz energii. W zależności od tego z jaką intensywnością oba oddziałują na układ nerwowy, człowiek może znaleźć się w czterech różnych stanach: kreatywnym, zmobilizowanym, odpoczynku i tzw. “czarnej dziurze”.
Więcej na ten temat w artykule Kingi Woźniakowskiej, który znajdziecie TUTAJ.
rys. Kinga Woźniakowska
Praktykowanie uważności – wracanie do “Tu i teraz”
5,4,3,2,1 – i nie chodzi o liczenie!
Ta metoda to najlepszy i najszybszy powrót do “tu i teraz”. Pozwala się uziemić i wyjść z niekonstruktywnych automatycznych myśli, które w trakcie trudnego dnia pojawiają się bez uprzedzenia. Twoim zadaniem jest poświęcić 2 minuty na to, aby wymienić:
5 rzeczy, które widzisz
[weź głęboki wdech i wydech]
4 rzeczy, które możesz dotknąć
[weź głęboki wdech i wydech]
3 rzeczy, które słyszysz
[weź głęboki wdech i wydech]
2 zapachy, które czujesz
[weź głęboki wdech i wydech]
1 smak, który czujesz
[weź głęboki wdech i wydech]
Z czasem (i większą wprawą) zaczniesz czuć “uziemienie” już przy dwóch pierwszych zmysłach, a poziom napięcia w twoim organizmie nie będzie rósł z prędkością światła.
Lodowaty dotyk
Przyjście niekonstruktywnych, automatycznych myśli, kiedy jesteśmy w stresie sprawia, że nasz umysł zaczyna “podróżować w czasie”. Myśli przenoszą nas do smutnej przeszłości lub strasznej przyszłości. Tym, co nie podróżuje w czasie (jeszcze!) jest nasze ciało. Z tego względu najefektywniejszym sposobem na powrót do “tu i teraz” jest silne oddziaływanie na ciało, np. poprzez umycie rąk w bardzo zimnej wodzie lub obmycie nią twarzy. Możesz kojarzyć tę metodą z filmów hollywoodzkich i wykorzystać ją do redukcji napięcia nawet w szkolnej łazience.
Dwa do jednego
Czasem pojawia się we nas negatywna, niewspierająca myśl na temat siebie, innych ludzi lub sytuacji. Warto wtedy skierować swoje myśli na „pozytywne tory”. Na przykład w odpowiedzi na jedną automatyczną myśl, np.: „Oni mnie w ogóle nie słuchają!” dodaję: ” Mimo to w ostatnim tygodniu udało nam się osiągnąć X, a ponadto wiem, że ich emocje nie są skierowane przeciwko mnie, dziś są po prostu bardzo rozentuzjazmowani”. W ten sposób na jedną negatywną myśl przypadną dwie pozytywne i urzeczywistnią trudniejszy moment.
Stworzenie wspierających relacji w gronie pedagogicznym i zaproszenie do wspólnego dbania o dobrostan psychiczny
Pozytywny znak rozpoznania / drobne gesty
Nauczyciele zgodnie przyznają, że małe gesty w godzinach pracy istotnie zwiększają poczucie bezpieczeństwa i redukują napięcie. Zaparzenie herbaty lub kawy koleżance lub koledze, smsy ze śmiesznymi anegdotami w ciągu dnia, praktykowanie wdzięczności i docenianie na co dzień lub przyniesienie do pokoju nauczycielskiego ciasteczek rozpogadza nawet najbardziej pochmurny dzień i daje poczucie przynależności.
Jesteśmy świadomi, że nie w każdym miejscu pracy możliwe jest wdrożenie tych propozycji, dlatego zachęcamy do tego, żeby zaproponować je przynajmniej najbliższym współpracownikom.
Legalne marudzenie
Legalne marudzenie jest formą typowego narzekania, ale w kontrolowanych warunkach. W celu uczynienia narzekania “legalnym”, należy umówić się z zaufaną osobą na to, że czasem przychodzisz do niej jedynie po jej obecność i wysłuchanie. Przez 5 minut mówisz jej wszystko, co leży ci na sercu (jeśli jest potrzeba to w najczarniejszych barwach), aby wyładować swoją frustrację. Zaufana osoba wie wtedy, że nie musi “wręczać ci” nieproszonych rad ani ratować sytuacji, ale dać ci pełną uwagę, abyś mógł/mogła zredukować napięcie, mówiąc jedynie: “Och!/Mhm/No tak!”, “Coś strasznego…”, “To trudne!”, “Nie dziwię ci się!”. Innym razem możesz odwdzięczyć się jej tym samym.
Umiejętna (sic!) regeneracja
Umiejętna regeneracja to taka, która pozwala ciału i umysłowi “naładować baterie”. Na pewno wiele osób ma doświadczenie odpoczynku, który wcale nie pomógł zebrać energii do dalszych wyzwań. Przykładem takiego odpoczynku będzie chociażby niespokojny sen (lub sen po alkoholu), próba czytania książki, podczas gdy myślami człowiek nie wyszedł z pracy lub próba relaksu przed telewizorem, kiedy nie jesteśmy w stanie nawet zdecydować się na konkretny film lub serial i bezrefleksyjnie skaczemy po kanałach.
Powodem takiego stanu rzeczy może być między innymi fakt, że w momencie podejmowania decyzji o odpoczynku układ nerwowy jest wciąż pod wpływem silnego napięcia, co oznacza, że nie ma przestrzeni do efektywnej regeneracji. Zgodnie z modelem reakcji stresowej w pierwszej kolejności należałoby zredukować napięcie w ciele. Najlepszym sposobem redukcji napięcia w ciele jest ruch. Warto zadbać o strukturę dnia i aktywności w ciągu tygodnia, które pozwolą wyjść myślami z pracy.
Oto nasze propozycje:
- Dbanie o rozdzielenie czasu na pracę i czas dla siebie to znaczy, gdy kończę zadania związane z pracą, nie rozmawiam o sprawach zawodowych;
- Rozpoczynanie roku szkolnego od zaplanowania urlopu;
- Rozwijanie hobby, które angażuje i daje uczucie satysfakcji;
- Przebywanie na łonie natury;
- Małe codzienne rytuały, np. rytuał picia herbaty, rytuały pielęgnacyjne;
Niewątpliwie temat dobrostanu psychicznego nauczycieli to temat, który w natłoku obowiązków, celów i rezultatów do osiągnięcia w roku szkolnym jest często marginalizowany. Z powyższych wniosków i danych wynika jednak, że dbanie o dobrostan może mieć niezwykle istotne znaczenie dla jakości pracy nauczyciela oraz jego efektywności i satysfakcji z pracy. W edycji projektu pn.: „Szkoła z Dobrym Klimatem 2023” przyjrzeliśmy się dobrostanowi psychicznemu, który dotyczy całego środowiska szkolnego uczniów i uczennic szkół podstawowych, a więc także nauczycieli i rodziców. W Stowarzyszeniu Q Zmianom kierujemy się szczególnie maksymą: “Dbasz o innych, zadbaj o siebie”. Zależy nam na tym, aby promować to podejście wśród innych specjalistów pracujących z ludźmi.
Mamy nadzieję, że zaproponowane metody oraz ustrukturyzowanie wiedzy o dbaniu o higienę zdrowia psychicznego przyczyni się do poprawy samopoczucia nauczycieli, którzy szukają wsparcia czytając ten artykuł.
Bibliografia:
- Strutyńska E, Karwowski M., Kultura szkoły jako moderator relacji między stresorami w pracy a zaangażowaniem w pracę nauczycieli, Kultura i Edukacja 2018 nr 1 (119), s. 135–157
Projekt „Szkoła z Dobrym Klimatem” jest współfinansowany ze środków m. st. Warszawa
Tekst: Marta Patej
Korekta: Agnieszka Nowak